Хураангуй

Төмөр замын дээд бүтцийн элементийн хамгийн чухал хэсэг болох зам төмөр нь Монгол Улсын хувьд өөрөө үйлдвэрлэдэггүй бөгөөд ОХУ, БНХАУ-аас худалдан авдаг өртөг өндөртэй бүтээгдэхүүн юм.  Зам төмөр нь гангийн марк, ангилал болон хэлбэр хэмжээ, хатуулаг зэрэг олон сонголттой байх ба тухайн ашиглах замын зэрэглэл, жилд өнгөрүүлэх ачаа нягтралаас хамааран ОХУ-д үйлдвэрлдэдэг Р50, Р65 маркийн зам төмөр,  БНХАУ-д үйлдвэрлэдэг TB50, ТB60, UIC60 маркийн зам төмрүүдийг түлхүү ашиглагдаж байна. Миний хөндөж буй сэдэв бол зам төмөр өнгөлгөөний технологи, машин механизм ашиглан зам төмрийн өнхрөх гадаргууд ашиглалтын эхний жилээс л үүсч эхэлдэг хялгасан цавууд /head checking/ үүнээс үүдэлтэй ховхролтууд 10, 11-н зургийн гэмтэл үүсэх,  14-н зургийн гэмтэл цааш хөгжихөөс сэргийлэх зорилготой юм. Эдгээр гэмтлүүд нь цааш хөгжин хоорондоо холбогдож урт хэмжээний ховхролтууд үүссэнээр хэт авианы сэв шалгуурын вагон /СШВ/ болон сэв шалгуурын тэргэнцэр /СШТ/-ээр шалгалт хийхэд хүндрэл үүсгэх, эдгээр гэмтлүүдийн доор бусад хурц гэмтэлүүд илрэхгүй байх нөхцөл бүрдэж хөдөлгөөний аюулгүй байдалд эрсдэл үүсгэдэг. Өндөр үнээр гаднаас валютаар авдаг зам төмрийн ашиглалт, их засвар хоорондын хугацааг сунгаж үргүй зардлыг бууруулах зорилгоор энэхүү сэдэвийг сонгов. Энэхүү илтгэлээр зам төмөр өнгөлгөөний хамгийн орчин үеийн дэвшилтэт технологи дээр суурилсан VOSSLOH компанийн өнгөлгөөний машин HSG-City загварын талаар танилцуулах болно. 

Түлхүүр үг

– Head check, Milling, Conventional grinding, High speed grinding machine

Оршил

Зам төмөр үйлдвэрлэгчид 50кг жинтэй зам төмөр – 350сая.тонн, 65кг жинтэй зам төмөр – 500сая.тонн, 75кг жинтэй зам төмөр нь 65кг жинтэй зам төмрөөс ойролцоогоор 30% илүү гэж авч үзэн ашиглалтын хугацааг өнгөрүүлсэн ачааны хэмжээнээс хамааран зам төмрийг 15-30жил ашиглахаар тооцож үйлдвэрлэдэг. Өргөлтийн засвараар чигжээсний аж ахуйг, дунд засвараар дэрийн аж ахуйг, их засвараар зам төмөр болон дээд бүтцийг бүхэлд нь сольж сайжруулдаг. Тэгвэл хугацаанаас өмнө солигдож байгаа зам төмрийн тоог цөөрүүлэх нь эдийн засгийн хувьд мэдээж үр дүнтэй ажил юм. Зөвхөн эдийн засгийн ач холбогдлоос гадна ГТХАБ-ын талд маш том ахиц дэвшилийг өнгөлгөөний технологи авч ирэх юм.

Сэдэв сонгосон үндэслэл

Европын холбооны улсуудад шинээр төмөр зам барих ажил харьцангуй бага харин ашиглагдаж байгаа төмөр замуудын ашиглалтын хугацааг уртасган засвар хоорондын үечлэлийг холдуулах, ингэснээс зардал хэмнэх чиглэлд судалгаа шинэжилгээний ажлууд нэлээдгүй хийгдэн шинэ технологиудыг нэвтрүүлж эхлээд байна. Хураангуй хэсэгт манай улс зөм төмөр үйлдвэрлэдэггүй гаднаас валютаар худалдан авдаг тухай дурьдсан. Өндөр үнээр худалдан авсан зам төмрийг урт хугацаанд ашиглах нөхцлийн бүрдүүлэх нь манай улсын хувьд зайлшгүй шийдвэрлэх асуудал юм. Иймд хэд хэдэн үндэслэлийн хүрээнд энэхүү сэдвийг сонгоод байна. Үүнд:

– Зам төмрийн ашиглалтын хугацааг нэмэгдүүлэх;

– Зам төмрийг зөвшөөрөгдөх босоо элэгдэл хүртэл бүрэн ашиглах;

– Зам төмөрийн сэв гэмтэл шалгагдах нөхцлийг бүрдүүлж ГТХАБ-г хангах;

– Зам төмөрт үүссэн сэв хортон  хурц гэмтэл болон хөгжиж солигдох тохиолдлыг бууруулах;

– Ашиглалтын үед үүсдэг уулзаргүй замын гагнуурын хэсгийн балбайлт, хотойлт, бага хэмжээний овгорыг арилгах гэх мэт шалтгаанууд байна. 

Үндсэн хэсэг

Монгол Улсад сүүлийн 3 жилд Тавантолгой Гашуунсухайт -227км, Тавантолгой Зүүнбаян -416км, Зүүнбаян Ханги -220км нийт 860 гаруй км гол зам, дэлгэмэл уртаараа 1000 гаруй км төмөр зам нэмэгдээд байна. Цаашид ч зүүн, баруун босоо чиглэлийн төмөр замын төслүүд хэрэгжин төр, хувийн хэвшлийн төмөр замуудын урт улам бүр нэмэгдэхээр байна. Төмөр замын ууган байгууллага болох Монгол -Оросын хувь нийлүүлсэн УБТЗ нийгэмлэгийн хариуцсан суурь бүтэц ч мөн хос зам болон Богд Хаан төмөр замын төслүүдээр замын урт нэмэгдэх нь тодорхой болоод байна. 

Төмөр замд эвдрэл гэмтэлд хамгийн их өртөж, их хэмжээний зардал гардаг 2 эд анги байдаг нь хөдлөх бүрэлдэхүүний хос дугуй болон түүнтэй харьцаж ачааллыг өөр дээрээ авч байдаг зам төмөр юм. Хос дугуйнд гарсан чирэг, хялгасан цав болон өнхрөх гадарга дээрх хортонг засварын депонууд дээр салгаж зорох, өнгөлөх зэргээр ашиглалтын хугацааг уртасгаж дахин ашиглаж чадаж байгаа бол зам төмрийн хувьд бага радиустай тохойд тосолгоо хийж хажуугийн /44-н зургийн гэмтэл/ элэгдлийг багасгах, 17-н зургийн гэмтлийг тусгай зориулалтын электродоор шавж сэлгүүлэн солихоос өөрөөр авах арга хэмжээ одоохондоо Монгол Улсад байхгүй байна. Бид гэхдээ энд босоо элэгдэлийг гүйцээж ТАД-д заасан норм хэмжээнд хүртэл нь ашиглаж зам төмрийн амьдралын мөчлөгийг нэмэгдүүлэх шийдлийн тухай дурьдахаар бэлтгэлээ. 

Үйл ажиллагаа нь тогтмолжсон УБТЗ-ын Замын аж ахуйн албаны хэмжээнд хяналтанд байгаа зам төмрийн тоон мэдээллийг товч дурьдахад 2023 оны 7-р сарын 31-ны байдлаар 14300 ширхэг зам төмөр байна. Хяналтанд байна гэдэг нь нэн түрүүнд солих шаардлагагүй төлөвлөгөөтэйгөөр солих, засварлах, гэмтлийн хэмжээг нь тогтмол хянах шаардлагатай зам төмрүүдийг хэлж байгаа юм. Ашиглалтанд байгаа зам төмрийг газар дээр нь засварлахдаа зорох, гуранздах, өнгөлөх аргуудыг сонгон ашиглаж болох ба РЖД-ийн 2014 онд батлагдсан №2499 ИНСТРУКЦИЯ «ДЕФЕКТЫ РЕЛЬСОВ. КЛАССИФИКАЦИЯ, КАТАЛОГ И ПАРАМЕТРЫ ДЕФЕКТНЫХ И ОСТРОДЕФЕКТНЫХ РЕЛЬСОВ»  заавараар ангилж өгсөн 10, 11, 12, 14, 16, 17, 19, 40, 41, 43, 46, 47-н зургийн гэмтлүүдийг засварлаж болно. Манай  судалгаанд олж авсан тоогоор бол 14300 ширхэг хяналтын зам төмрийн  9800 буюу 68% нь дээрх 3 аргийн аль тохирох аргаар засварлах боломжтой зам төмөр байна. Дээрх тоо нь  ашиглалтын явцад нэгэнт үүссэн гэмтлийн судалгаа бөгөөд эдийн засгийн хувьд 9800 зам төмрийг төлөвлөгөөтэйгөөр солих шаардлагатай, энэ нь маш их хэмжээний зардал юм.

Шинэ бүтээн байгуулалт болон их засварын төгсгөл ажилд зам төмрийн өнхрөх гадаргууг өнгөлөх ажлыг гүйцэтгэснээр ашиглалтын хугацааг хэрхэх уртасгаж болох талаар “Железные дороги мира-2009” сэтгүүлд нийтлэгдсэн судалгааны материалд дурьдсан байна.