Хураангуй 

Газарзүй Мэдээллийн Систем (ГМС) нь орон зайн болон орон зайн бус өгөгдлүүд дээр тулгуурлан өгөгдлийг цуглуулах, хадгалах, удирдах, дүн шинжилгээ хийх мэдээллийн цогц систем юм. Энэхүү мэдээллийн системийн тусламжтайгаар газрын нэгдмэл сангийн 6 ангилал хөдөө аж ахуй, ойн сан, усан сан, улсын тусгай хэрэгцээ, зам шугам сүлжээ, хот тосгон бусад суурины газар болон инженерийн бүхий л салбаруудад мэдээллийн сангийн нэгдсэн бааз үүсгэх болон өгөгдлүүдийг ашиглан газрын зураг боловсруулах, өгөгдлүүдийг нэгтгэх, ажлын бүтээмжийг өсгөх, үр дүнг нэмэгдүүлэх, бүртгэх, хянах, удирдах боломжийг бий болгодог. Төмөр замын тээврийн ГМС-ийг бий болгох гол зорилго нь түүний үйл ажиллагааны бүх чиглэлийг нарийн орон зайн зохицуулалттай координат мэдээллээр хангах явдал юм. ГМС нь өөртөө дурийн мэдээллийн сан болон одоо ашиглагдаж байгаа автоматжуулсан бараа материал, зураг төсөл, удирдлагын системийг нэгтгэх чадвартай юм. ГМС-ийн ажлын үр дүнд олж авсан мэдээллийг автоматжуулсан систем (паспорт, баталгаажуулалт), зураг төсөл (САПР), менежмент удирдлага (АСУ) системд амжилттай ашиглаж байна. Олон улсад ГМС-ийг төмөр замын салбарт газарзүйн мэдээлэл боловсруулалт, дүн шинжилгээний ажилд өдөр тутам ашиглаж, үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд манай орны хувьд энэ программыг ашиглалт харьцангуй дутмаг байна. 

Түлхүүр үг: Анхдагч өгөгдөл, Орон зайн өгөгдөл, Орон зайн бус өгөгдөл, Газарзүйн мэдээллийн сан

Оршил

Зам дагаж улс орны хөгжил ирдэг. Дэлхийн хөгжингүй улс орон болох АНУ – 195мян.км, ОХУ-86мян.км, Хятад – 58мян.км, Казактан улс – 14мян.км дэлгэмэл урт төмөр замтай байна. Монгол улсад төмөр замын салбар сүүлийн жилүүдэд эрчимтэй хөгжиж томоохон уул уурхай түшиглэн төмөр замын бүтээн байгуулалт их барилгын засвар шинэчлэлтийн ажлууд хийгдсээр байна. Одоогоор 2,7мян.км төмөр замтай ба ойролцоогоор 5683.5 км төмөр замын суурь бүтцийг шинээр барихаар засгийн газар төлөвлөж байна. Тиймээс төмөр замын салбарт хөгжлийн дэвшилтэт технологи нэвтрэх нь зайлшгүй шаардлагатай билээ.  Төмөр замын эрчимтэй хөгжлийг дагаад суурь мэдээлэл болох газарзүйн мэдээллийг цуглуулах, шинэчлэх, хяналт удирдлагыг бий болгох зайлшгүй шаардлага үүсэж байгаа бөгөөд газарзүй мэдээллийг төмөр замын салбарт нэвтрүүлэн ашиглах нь нэн чухал юм. 

Сэдэв сонгосон үндэслэл

Төмөр замын суурь бүтэц эзэмшигч замын мэргэжилтнүүдэд газар зүйн мэдээллийн программ ашиглалт дутмагаас дараахь дутагдлууд ажиглагддаг: 

– Ажил гүйцэтгэх үед замын тэмдэг тэмдэглэгээ дутмагаас төмөр бетон дэр тоолох гэх мэт болхи тэмдэглэгээг өдөр тутамдаа ашигладаг

– Төмөр замын шинэ бүтээн байгуулалтад замын тэмдэг тэмдэглэгээ байдаггүйгээс бараа материалыг буруу буулгаж дахин зөөвөрлөх эрсдэл

– Байршлын зөрүүтэй мэдээллээс шалтгаалж төсөл төлөвлөлтийн алдаа ихээр гарч төлөвлөсөн цаг хугацаа алддаг үүнийг дагаад зардлыг нэмэгдүүлж байдаг 

– Замын анги хэсгүүд тус бүр паспортжуулалтыг цаасан байдлаар хадгалдаг нь мэдээллийн сангийн аюулгүй байдлыг бүрэн хангаж чадахгүй гэх мэт.

Төмөр замын суурь бүтэц эзэмшигчдэд энэхүү программ хангамжийг нэвтрүүлснээр замын салбарын хамгийн энгийн хэрэглээ болох ажилчид ажил гүйцэтгэхдээ гар утсаараа байршлыг оновчтой тодорхойлох, ажлын талбар дээр гүйцэтгэсэн ажлаа баталгаажуулах, тайлагнах хэрэгсэл, боловсруулалт хийх, хадгалах архивлах хамгийн хялбар нэгдсэн мэдээллийн сан болж өгөх чухал ач холбогдолтой гэж үзэн энэхүү сэдвийг сонгож байна.  

Үндсэн хэсэг

Төмөр замын мэдээллийг газарзүй мэдээллийн системтэй холбон ашиглаж буй гадаад туршлага

Турк:

Турк улс нь төмөр замын өндөр чанартай шийдвэр гаргах системийг бий болгох зорилгоор газарзүй мэдээллийг ашиглан мэдээллийн баазыг бүрдүүлдэг. Төрөл бүрийн орон зайн өгөгдлүүдийг ашиглан төмөр замын объектуудыг дүрслэн харуулж дүн шинжилгээ хийх зорилгоор растер, вектор хүснэгтийн өгөгдлийг MapInfo мэргэжлийн мэдээллийн санд шилжүүлэн орон зайн бус өгөгдлийг үүсгэдэг. Энэхүү өгөгдөл нь дараах утгуудыг агуулна. Үүнд:

Турк улсын төмөр замын трасс

– Захиргааны мэдээлэл (сүлжээ болон түүний удирдлагын зохион байгуулалтын талаарх мэдээлэл)
– Ерөнхий өгөгдлийн зохион байгуулалт ба ашиглалтын өгөгдөл (муруй, ачаалал, хурд, налуу)
– Дээд бүтэц, дэд бүтцийн ерөнхий мэдээлэл (тогтворжуулагч, дэр, төмөр зам, байгууламж)
– Геометрийн хэмжилт (Босоо, мушгих, хөндлөн түвшин, хэмжүүр, чанарын үзүүлэлтүүд, бусад хэрэглэгчийн тусгай параметрүүд)
– Хяналт шалгалт болон бусад хэмжилтүүд (ерөнхий байдал, тогтворжуулагчийн байдал, бэхэлгээний байдал)
– Ажлын түүх (шинэчлэлт, хөндлөнгийн ажлын түүх, засвар үйлчилгээний түүх)
– Газрын зургийн өгөгдөл (төмөр замын сүлжээний газрын зургийг тодорхойлсон өгөгдөл)

ОХУ:
Төмөр замын салбарт ГМС-ийн хэрэглээний тэргүүлэх үндсэн 4 цогцолбор чиглэлүүд байдаг. Үүнд:
1-р цогцолбор:
– Галт тэрэгний хөдөлгөөний удирдлагын автоматжуулалтын бодлогын асуудлыг шийдвэрээр хангадаг Оросын төмөр замын гол замуудын тоон загварыг бий болгох;
– Ачааны хөдөлгөөнд мэдээлэл, аналитик дэмжлэг үзүүлэх, диспетчерийн асуудлыг шийдвэрлэхэд мэдээлэл, аналитик дэмжлэг үзүүлэх;
– Төмөр замын өртөө зөрлөгийн удирдлагын системийн мэдээлэл, аналитик дэмжлэг хангах;
2-р цогцолбор:
– Ачаа тээврийн менежмент удирдлагын үр ашгийг нэмэгдүүлэх хэрэгсэл болох “Оросын төмөр замын сүлжээний цахим зураглал” мэдээлэл, аналитик ГИС системийг боловсруулах;
– Төмөр замын тээврийн хөгжил, үйл ажиллагааг урьдчилан таамаглах;
– Зах зээлийн эдийн засагт үл хөдлөх хөрөнгийн менежментийн удирдлагын хэрэгсэл болох төмөр замын кадастрын автоматжуулсан системийг бий болгох;
3-р цогцолбор:
– Өртөө зөрлөг, болон бусад хамтрагч байгууллагуудыг удирдлагын болон одоо ашиглаж буй автоматжуулсан системтэй нэгтгэх
– Төмөр замын тээврийн дэд бүтцийн обьектыг САПР болон ГИС-д нэгтгэх
– Засвар, сэргээн босгох ажлын удирдлагын автоматжуулалт мэдээлэллээр хангах
– ГМС-ийн геометрийн суурь болох төмөр замын өндөр хурдны чиглэлийн төмөр замын дэвсгэр болон дагуу аясыг хянах репер системийг бий болгох, төмөр замын тээврийн үйл ажиллагааны бүх боломжит чиглэлийг үнэн зөвөөр нь хамрах;
4-р цогцолбор:
– Газарзүйн мэдээллийн систем, технологид суурилсан төмөр замын тээврийн асуудлыг шийдвэрлэх чадвартай боловсон хүчин бэлтгэх үйл явцыг мэдээллийн дэмжлэг үзүүлэх.
ГМС нь бүх шаталсан цахим газрын зураг, төлөвлөгөө, масштабын схем дээрх замын геомэдээллийн нэгдсэн, шуурхай шинэчлэгдсэн мэдээллийн сан, бусад автоматжуулсан системүүдтэй мэдээлэл солилцох хэрэгслийг хадгалах ёстой.

Өгөгдлийн сан

Энэтхэг:
Төмөр замтай холбоотой бүхий л анхдагч өгөгдлүүдийн цуглуулж вектор болон растер өгөгдлүүдэд дүн шинжилгээ хийх зарчмаар мэдээллийн баазыг үүсгэж ажилладаг. Анхдагч мэдээллийг (боломжтой эсвэл хангагдсан) чиглэлийн ажиглалт, станцын дарга, зорчигчдын санал дүгнэлтээр цуглуулан хоёрдогч мэдээллийг төмөр замын станцын бүртгэлээс цуглуулан авч боловсруулалтад ашигладаг. Мөн газарзүй өгөгдлүүдэд тулгуурлан байршлыг харуулсан газрын зургуудыг боловсруулж ашигладаг байна.

Орон өгөгдөл болон орон зайн бус өгөгдлийн импорт

Вьетнам:
Газарзүй мэдээллийн системд суурилсан технологиор Вьетнам дахь төмөр замын системийг тогтвортой хөгжүүлэх зорилгоор мэдээллийн баазыг үүсгэдэг байна.
Төмөр замын объектуудын цуглуулсан мэдээллээс геомэдээллийн баазыг ArcCatalog бүтцэд үүсгэж, дараа нь геомэдээллийн сан буюу аналог мэдээллийг ArcMap дээр дүрсэн харуулж газрын зураг бий болгодог байна.
Орон зайн өгөгдлийн импорт: Газрын зургийн өгөгдөл хадгалах төвөөс цуглуулсан газарзүйн суурь өгөгдлөөс объектуудын орон зайн өгөгдлийг цэг, шугам, талбай хэлбэрээр форматалж, ArcCatalog-ээр гүйцэтгэдэг.
Атрибутын өгөгдөл оруулах: Атрибутын өгөгдлийг жилийн статистик мэдээллээс цуглуулан хүснэгт хэлбэрээр хадгалдаг бөгөөд орон зайн бус өгөгдлийг шууд ArcMap дээр бүтээдэг байна. Дараагаар талбарыг нэрлэж, талбар бүрийн өгөгдлийн төрлийг бүхэл тоо, бутархай тоо эсвэл текстийн аль нэгээр нь тохируулж тухай объектын шинж чанартай холбоотой бүхий л хүснэгтэн мэдээллийн баганыг үүсгэн оруулдаг.

Орон өгөгдөл болон орон зайн бус өгөгдлийн импорт